Winorośl właściwa (Vitis vinifera L.), nazywana także winoroślą winną, latoroślą winną – gatunek z rodziny winoroślowatych. Rośliny występujące w stanie dzikim i będące przodkami roślin uprawnych rosły niegdyś niemal w całym basenie Morza Śródziemnego, w rejonie Kaukazu i dalej na wschód po Turkmenistan. Winorośl uprawna, wyróżniana jako osobny podgatunek, rozprzestrzeniona została szeroko w postaci wielu odmian uprawnych na całym świecie. Z jagód wytwarza się przede wszystkim wina, poza tym wykorzystuje się je do bezpośredniego spożycia (także suszone jako rodzynki), do wyrobu soków, galaretek, dżemów, kwasu winowego i octu winnego. Z nasion tłoczony jest olej. Pokrój pnącze o długości do 10 m, rzadko do 30, a nawet 40 m. Pień drewniejący, tęgi, może osiągać nawet 1,5 m obwodu. Kora szarobrązowa lub brunatna, podłużnie włóknista. Pędy są mniej lub bardziej bruzdowane, nagie lub z rzadka owłosione. Pędy rozgałęziają się sympodialnie. Pozorna, prosto rosnąca oś główna pędu w istocie jest ciągiem kolejnych bocznych odgałęzień, które rozwijając się spychają dotychczasowe pędy macierzyste w położenie boczne. Winorośl rosnąc czepia się podpór za pomocą widlasto rozgałęziających się wąsów czepnych, stanowiących właśnie takie zepchnięte na bok i zmodyfikowane pędy. Wyróżnia się u winorośli długo- i krótkopędy, przy czym te drugie rozwijają się w kątach liści i zamierają na jesieni aż po znajdujący się u ich nasady pąk kątowy. W kolejnym roku z tego pąka wyrasta długopęd. Liście skrętoległe, długoogonkowe, dłoniaste i bardzo zmienne. Osadzone są na zwykle nagim ogonku długości od 4 do 8 cm (rzadziej do 10 cm). U nasady mają szybko odpadające przylistki. Blaszka liściowa ma podobną długość i szerokość mieszczącą się w granicach od 5 do 15 cm (rzadko osiągają do 20 cm długości). W ogólnym zarysie blaszka jest zwykle okrągława i na różną głębokość (zwykle dość mocno) dłoniasto klapowana. Klapy są 3 lub 5, różnej wielkości, często zachodzące na siebie, a zatoki między nimi są zaokrąglone. Brzegi klap w górnej i środkowej części są grubo i nieregularnie ząbkowane, środkowa klapa jest na szczycie zaostrzona. U nasady blaszka liściowa jest głęboko i wąsko sercowata, z klapami bocznymi często nachodzącymi na siebie. Użyłkowanie jest dłoniaste, u nasady z 5 głównymi żyłkami, każda z 4–5 parami żyłek dalszego rzędu. Blaszka liściowa z wierzchu jest ciemnozielona, początkowo owłosiona, później naga. Od spodu jest jasnozielona i zwykle rzadko, kutnerowato szaro owłosiona, rzadko naga. Kwiaty zebrane są w wiechy osiągające zwykle od 10 do 20 cm długości. Kwiatostany wyrastają naprzeciw liścia i ich szypuła ma od 1 do 5 cm długości. Jest naga lub pajęczynowato owłosiona i nierzadko wyrasta na niej nierozgałęziony wąs czepny. Kwiaty są niepozorne, drobne, zwykle obupłciowe u podgatunku uprawnego i zwykle rozdzielnopłciowe u podgatunku dziko rosnącego. Osadzone są na szypułkach osiągających do 2,5 mm długości. Mają wcześnie odpadający, drobny 5–działkowy kielich. Korona kwiatu składa się z 5 lancetowatych, żółtozielonych płatków o długości 1,5 mm, zrośniętych na szczycie. Podczas rozwoju owocu jest ona odrywana przez rozrastający się słupek, unoszona do góry i odpadająca. Kwiaty słupkowe mają sterylne, krótkie i zielone pręciki. W kwiatach obupłciowych lub pręcikowych znajduje się 5 pręcików o nitkach długości do 1 mm i owalnych, żółtych pylnikach do 0,8 mm długości. Słupek pojedynczy, w kwiatach męskich jest bardzo zredukowany. W kwiatach obupłciowych lub żeńskich składa się z owalnej zalążni, krótkiej szyjki i rozszerzonego znamienia. U nasady zalążni znajduje się 5 miodników. Kwiaty są równoczesne, owadopylne lub samopylne. W Polsce kwitną od czerwca do lipca. Owoc kulista lub podłużna jagoda o średnicy do ok. 2 cm. Jest soczysta, słodka lub słodkokwaśna, u odmian uprawnych ma różne kolory – od jasnozielonkawego poprzez różowy i czerwony do niemal czarnego. Zawiera od 2 do 4 nasion. Nasiona mają kształt gruszkowaty lub owalny, mają dzióbek i osiągają do 6 mm długości. Szypułka owocu wydłuża się i grubieje podczas owocowania. Zasięg naturalny podgatunku dzikiego winorośli (subsp. sylvestris) obejmował pierwotnie rozległe obszary w basenie Morza Śródziemnego i Azji południowo-zachodniej. Był to jedyny przedstawiciel rodzaju Vitis w Europie i północnej Afryce (najbardziej zróżnicowanego we wschodniej Azji i w Ameryce Północnej). Podczas zlodowacenia północnopolskiego jego refugium był prawdopodobnie rejon Kaukazu oraz południowe krańce Europy tj. Półwysep Iberyjski i Apeniński, gdzie występuje największe zróżnicowanie genetyczne roślin tego gatunku (we Włoszech zwłaszcza na Sycylii). Stanowiska dzikich winorośli rozciągały się w czasach historycznych na rozległym obszarze południowej Europy od Hiszpanii poprzez Włochy, Szwajcarię, Austrię i Węgry, po Rumunię i kraje bałkańskie położone na południe od niej. Mapa zasięgu obejmuje wybrzeża Morza Czarnego i poprzez rejon Kaukazu sięga po południowe wybrzeża Morza Kaspijskiego. Na wschodnich krańcach zasięgu występuje na izolowanych stanowiskach w Turkmenistanie i Tadżykistanie. Gatunek zasiedlał szeroki zakres siedlisk, ale przekształcenia w krajobrazie spowodowane działalnością człowieka ograniczyły występowanie tego taksonu niemal wyłącznie do lasów i zarośli na siedliskach aluwialnych. Dziko rosnące rośliny zostały zdziesiątkowane przez patogeny zawleczone z Ameryki Północnej (zwłaszcza mączniaka i filokserę), a dodatkowo straty powiększyło powszechne w XIX wieku regulowanie europejskich rzek. W efekcie dziko rosnąca winorośl stała się taksonem zagrożonym w Europie, rosnącym w rozproszonych i wątłych populacjach. O ile sukcesywnie zmniejszał się areał występowania podgatunku pierwotnego winorośli, o tyle taksony udomowione były rozpowszechniane coraz szerzej na świecie i obecnie uprawiane są na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Antarktydy.

Źródło:

1. https://telegram.me/BioTrendyPL/139

2. https://telegram.space/BioTrendyPL/139