Szafran słynie z tego, że jest to najdroższa przyprawa na świecie. To zaszczytne miano wynika z tego, że przyprawa wytwarzana jest jedynie ze słupków kwiatowych (znamion) krokusa uprawnego (Crocus sativus L.). Pojedynczy kwiat ma 3 takie słupki, a każdy z nich waży zaledwie 2 mg. By wyprodukować 1 kg przyprawy, używane jest aż 150-200 tys. kwiatów. Znaczący wpływ na cenę szafranu ma także konieczność ręcznych zbiorów oraz bardzo krótki czas kwitnienia. Większość światowych zasobów szafranu pochodzi z Iranu, jednak jest też szafran hiszpański, słynący ze świetnych walorów kulinarnych. Poza zastosowaniem w kuchni, szafran stosowany był niegdyś także jako barwnik, np. do barwienia tkanin, oraz jako surowiec w przemyśle kosmetycznym i perfumiarskim. Poza mgiełką ekskluzywności, jaka otacza szafran, bardzo interesujące jest też jego działanie biologiczne. Największą ciekawość z zastosowań medycznych budzi potencjał antydepresyjny tej przyprawy. Najstarsze doniesienia o medycznym zastosowaniu szafranu pochodzą z wykopalisk na greckiej wyspie Santorini, które są niemłodsze niż z 1100 roku p.n.e. Jest też sporo doniesień o zastosowaniu tego surowca w tradycyjnej medycynie irańskiej. Większość działań biologicznych przypisuje się aktywności krocetyny i jej estrów: krocyny, pikrokrocyny i safranalu. W badaniach przedklinicznych wyciągnięto wnioski, że krocyna działa jako inhibitor wychwytu zwrotnego dopaminy i noradrenaliny, a safranal wpływa w ten sposób na molekuły serotoniny, co łącznie wpływa na wzrost stężeń wszystkich 3 kluczowych dla samopoczucia monoamin. Na tym jednak potencjał przeciwdepresyjny się nie kończy, ponieważ związki aktywne działają też na inne układy w mózgu. Np. krocetyna może przyłączać się do miejsc wiązań PCP w receptorach NMDA układu glutaminianu, gdzie wykazuje działanie hamujące. Wiąże się również z receptorem sigma1, który jest wliczany do rodziny receptorów opioidowych. Safranal za to pozytywnie moduluje działanie receptora GABA(A). Podsumowując, składniki szafranu: są inhibitorami wychwytu zwrotnego monoamin (dopaminy, noradrenaliny i serotoniny) są antagonistami receptorów NMDA (tak jak np. ketamina) aktywują receptory sigma1 pozytywnie modulują receptory GABA. W meta-analizie z 2015 roku, do której zakwalifikowano 5 badań klinicznych o odpowiednio silnej metodologii (randomizowane, kontrolowane), wysunięto wniosek, że na podstawie obecnie dostępnych danych, szafran może poprawiać stan pacjentów z depresją. Sugerowane jest jednak, że warto przeprowadzić kolejne badania z dłuższą obserwacją (analizowane w tej publikacji trwały od 6 do 8 tygodni) i najlepiej przeprowadzane przez badaczy spoza Iranu. W dwóch badaniach na ludziach, w których porównywano działanie ekstraktu szafranu do leków przeciwdepresyjnych (fluoksetyna i imipramina), skuteczność przeciwdepresyjna była praktycznie taka sama. Natomiast w badaniach gdzie grupa kontrolna dostawała placebo, szafran pokazywał wyraźnie większą skuteczność. Co ciekawe, naukowcy twierdzą, że pewien potencjał antydepresyjny mogą mieć też pozostałe części krokusa uprawnego, które nie są wykorzystywane do produkcji przyprawy, a nie tylko znamiona. W badaniu osoby z depresją dwa razy dziennie przyjmowały kapsułkę z 15 mg ekstraktu płatków kwiatowych krokusa uprawnego, przy czym w każdej kapsułce zawarte było 300-350 µg safranalu. Badanie trwało 8 tygodni, a równolegle monitorowano grupę kontrolną, która przyjmowała 2 razy dziennie po 10 mg fluoksetyny – jednego ze standardowych leków przeciwdepresyjnych z grupy selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI). Interesującym wnioskiem z badania było to, że ekstrakt płatków krokusa (tak jak i ekstrakt znamion) miał bardzo podobną skuteczność do fluoksetyny, a w obu grupach 25% pacjentów osiągnęło remisję. Spekuluje się, że za aktywne działanie płatków kwiatowych odpowiada też obecność kemferolu. Badania przeprowadzano nie tylko na depresyjnych pacjentach, ale i na zdrowych ludziach. W jednym takim badaniu uczestników podzielono na 3 grupy po 10 osób: placebo, 200 mg szafranu i 400 mg szafranu dziennie. Przyjmowano go w formie tabletek. To badanie było krótkie, ponieważ trwało tylko 7 dni. Badanie to było nastawione głównie na obserwację zmian w parametrach biochemiczno-fizjologicznych, ale przy okazji zauważono też, że w grupie z dużą dawką (400 mg), 4 z 10 osób doświadczyły też poprawy nastroju. Gdyby poprzedni akapit nie zrobił odpowiednio dużego wrażenia, to warto nadmienić, że szafran może efektywnie wspomagać mózg nie tylko pod kątem regulacji nastroju. Otóż w badaniach na zwierzętach zanotowano, że całkiem efektywnie wpływa na zachowanie pamięci. Jednym z mechanizmów leżących u podstaw działania prokognitywnego jest wpływ na zahamowanie acetylocholinoesterazy i podnoszenia poziomu acetylocholiny, podobnie jak w przypadku hupercyny A i galantaminy. Nie bez znaczenia jest też to, że szafran reguluje stany zapalne w mózgu, wspomaga walkę z wolnymi rodnikami i zapobiega neurotoksyczności wielu substancji. Powyższy mechanizm jest jednym z głównych celów terapeutycznych w chorobie Alzheimera. Biorąc pod uwagę, że szafran wpływa też ochronnie przed działaniem beta-amyloidów, które leżą u podstawy rozwoju choroby Alzheimera, szafran jest na uwadze badaczy jako potencjalne narzędzie terapeutyczne w tej chorobie. Korzyści z suplementacji szafranem w tej chorobie na ten moment zanotowano w badaniach na modelu zwierzęcym i nielicznych badaniach na ludziach. W tych drugich zauważono lepszą skuteczność niż w przypadku placebo, a podobną do kuracji donepezilem. Są też doniesienia na temat działania antykonwulsyjnego, zarówno z medycyny tradycyjnej, jak i współczesnych badań. Działanie to zawdzięczane jest głównie safranolowi, gdyż krocyna jest pod tym względem nieaktywna. Wynika to najprawdopodobniej z wpływu safranolu na silniejsze działanie receptorów GABA.

Źródło:

1. https://telegram.dog/BioTrendyPL/31

2. https://tx.me/BioTrendyPL/31