O mnie
Skomponowanie jadłospisu diety bezglutenowej na 7 dni nie jest wcale takie trudne. Aby samemu ułożyć rozkład posiłków w ciągu dnia na cały tydzień, należy znać podstawowe zasady diety bezglutenowej i wiedzieć, które produkty są dozwolone, a które nie. Dodatkowo warto nauczyć się komponowania zbilansowanych dań, tak aby każdy posiłek był w odpowiednim stopniu bogaty w białko, węglowodany czy zdrowe tłuszcze. Dzięki temu dostarczymy naszemu organizmowi wszelkich niezbędnych wartości odżywczych. Dieta bezglutenowa nie jest łatwa w stosowaniu. Trzeba wykreślić z jadłospisu nie tylko oczywiste produkty zawierające gluten, lecz także uważać na te, w których gluten jest ukryty. Jakie produkty są dozwolone, a jakie zakazane w diecie bezglutenowe? W jakich produktach może być ukryty gluten? Dieta bezglutenowa to sposób odżywiania, w którym całkowicie eliminuje się gluten zawarty zarówno w produktach naturalnych, jak i przetworzonych. Gluten jest mieszaniną białek gluteliny i gliadyny znajdujących się w pszenicy, życie i jęczmieniu. W owsie natomiast znajduje się nieco inne białko – awenina, która z dużym prawdopodobieństwem nie powoduje takich samych reakcji jak białka zbóż glutenowych. Owies jest jednak bardzo często zanieczyszczony glutenem, dlatego osobom chorym wolno spożywać jedynie certyfikowany oznaczony jako bezglutenowy. Celiakia nazywana chorobą trzewną to schorzenie autoimmunologiczne o podłożu genetycznym, w którym gluten czyni największe szkody dla organizmu. Jego spożywanie prowadzi do zaniku kosmków jelitowych i zaburzeń wchłaniania składników odżywczych z pokarmu, co skutkuje wieloma różnymi problemami zdrowotnymi. Objawy celiakii mogą mieć różną postać i nasilenie. Zalicza się do nich m. in. bóle brzucha, niedobory pokarmowe, niski wzrost, afty, zmianę usposobienia, depresję, ciągłe zmęczenie. Jedyną metodą leczenia jest stosowanie ścisłej diety bezglutenowej przez całe życie. Celiakia nie jest jedynie chorobą małych dzieci. Może pojawić się również dopiero w życiu dorosłym. Na celiakię choruje co najmniej 1% populacji, a według badań zachorowalność ciągle rośnie. Jednym z możliwych powodów tej sytuacji jest wzrost spożycia glutenu w wyniku zmiany nawyków żywieniowych i stosowania w piekarnictwie wysoko glutenowych odmian pszenicy. Bardzo niepokojący jest fakt, że w Polsce wykrywa się jedynie 5% przypadków zachorowania na celiakię. W chorobie Duhringa najczęściej na łokciach, kolanach, pośladkach i w okolicy kości krzyżowej pojawiają się silnie swędzące zmiany skórne: rumień, grudki i pęcherzyki. Podstawową metoda leczenia jest ścisła dieta bezglutenowa i ograniczenie spożycia jodu. Alergia na gluten jest zupełnie inną jednostką chorobową niż celiakia. Gluten jest bardzo popularnym alergenem – drugim najczęstszym po mleku. U alergików po spożyciu glutenu może wystąpić reakcja natychmiastowa (kilka minut do godziny) lub późna (do 1-2 dni). U dorosłych alergia na gluten objawia się najczęściej pokrzywką, wodnistym katarem, biegunką, a u dzieci – zaostrzeniem zmian atopowych skóry. W celu leczenia należy wyeliminować gluten z diety. Nie ma jednak konieczności stosowania ścisłej diety bezglutenowej przez całe życie. Od kilku lat środowisko naukowe mówi o nowo odkrytej postaci nietolerancji glutenu – nieceliakalnej nadwrażliwości na gluten. U osób cierpiących na nią wykluczono celiakię i alergię na gluten, jednak spożycie produktów z glutenem wywołuje objawy, np. ból brzucha, wysypkę, ból głowy, uczucie ciągłego zmęczenia, splątania, biegunkę, zaparcia, wzdęcia, anemię. Według amerykańskich badań choroba ta dotyczy 6% populacji. Przy nietolerancji glutenu nie ma konieczności eliminowania go z diety na całe życie. Po okresie wykluczenia trwającym najczęściej od 3 do 12 miesięcy w zależności od nasilenia reakcji ponownie wprowadza się gluten do diety i obserwuje odpowiedź organizmu. Brak objawów oznacza możliwość spożywania glutenu, a ich pojawienie się wskazuje, że należy nadal stosować dietę bezglutenową. Coraz więcej badań wskazuje na powiązanie chorób neuropsychicznych i autoimmunologicznych ze spożyciem glutenu. W przypadku tego typu schorzeń często diagnozuje się towarzyszący im zespół jelita drażliwego. Okazuje się jednak, że nie kolejne leki, ale właśnie eliminacja glutenu działa korzystnie na poprawę stanu chorego. Diety bezglutenowej nie powinno włączać się samodzielnie, bez konsultacji z lekarzem i wykonania badań. Na początku należy przeprowadzić diagnostykę i ustalić, czy to gluten jest przyczyną problemów, a jeśli tak – jaki rodzaj schorzenia powoduje. Celiakia i nietolerancja glutenu są powszechnym problemem, gdyż dotyczą aż 6 osób na 100. Przy tym przebiegają najczęściej w postaci ubogo objawowej, bez zespołu złego wchłaniania. Dlatego łatwo zbagatelizować te choroby. Jednocześnie wiele osób przechodzi na dietę bezglutenową, bo uważa ją za zdrowszą. Trzeba pamiętać, że nie wolno odstawiać glutenu, jeśli wykonuje się badania w kierunku chorób związanych z nim. Wtedy ich wykrycie staje się niemożliwe. Jakie kroki należy podjąć przed zastosowaniem diety bezglutenowej? Udać się do lekarza rodzinnego, który kieruje do gastroenterologa Udać się do gastroenterologa Wykonać badania z krwi zlecone przez lekarza: przeciwciała przeciwko endomysium mięśni gładkich (EmA), przeciwko transglutaminazie tkankowej (tTG), przeciwko deamidowanej gliadynie (tzw. nowej gliadynie DGP lub GAF) w klasie IgA i IgG. W razie potrzeby wykonać biopsję jelita cienkiego. Jeśli powyższe badania pozwalają na wykluczenie celiakii, należy wykonać diagnostykę w kierunku alergii na gluten (podwyższone przeciwciała swoiste dla glutenu w klasie IgE). Jeśli wykluczono celiakię i alergię, można zbadać poziom przeciwciał przeciwko tzw. starej gliadynie AGA i zastosować dietę eliminacyjną, a następnie ponownie wprowadzić gluten. Ustąpienie objawów podczas eliminacji i ich nawrót po włączeniu pokarmów glutenowych świadczy o alergii lub nadwrażliwości. Przed zastosowaniem diety bezglutenowej, trzeba mieć pewność, czy występuje celiakia. Dlatego nie można eliminować glutenu z diety przed potwierdzeniem lub wykluczeniem choroby. Jeśli celiakia zostanie wykluczona, przy rozpoznawaniu alergii i nieceliakalnej nadwrażliwości na gluten postępowanie jest podobne. Wtedy kluczowe znaczenie ma czasowa eliminacja glutenu i jego ponowne włączenie do diety z wnikliwą obserwacją objawów. Dieta bezglutenowa nie różni się w podstawowych założeniach od zasad zdrowego odżywiania. Jedyna różnica polega na całkowitej eliminacji glutenu u osób z celiakią, alergią lub nadwrażliwością na gluten. Bazować należy na warzywach, uzupełniać dietę w owoce, bezglutenowe kasze, świeże mięso, ryby i jajka. Najlepiej samodzielnie przygotowywać bezglutenowe zamienniki pieczywa i desery. Zdecydowanie niewłaściwym podejściem jest spożywanie w dużych ilościach gotowych produktów bezglutenowych, gdyż jest to żywność wysoko przetworzona, często bardzo uboga w wartościowe składniki odżywcze. Kupując produkty przetworzone, trzeba koniecznie szukać na nich symbolu przekreślonego kłosa, który informuje, że jest on wolny od glutenu i może zawierać go nie więcej niż 20 mg na kg. Jest to bardzo niewielka ilość, bezpieczna nawet dla osób z celiakią. Dotyczy to nie tylko produktów zbożowych, ale też wędlin, parówek, nabiału, gum do żucia, lodów, przypraw i wielu innych. W procesie produkcyjnym przetwory zbożowe mogą być dodawane w zasadzie do wszystkiego, dlatego warto zapoznać się dokładnie z tabelą produktów, które mogą zawierać gluten. W przypadku stosowania ścisłej diety bezglutenowej najlepiej jest, gdy przechodzi na nią cała rodzina, a nie tylko osoba chora. Z logistycznego punktu widzenia jest to dużo łatwiejsze, gdyż osoba z celiakią nie może nawet używać tego samego noża, którym krojony był zwykły chleb lub odsączać makaronu glutenowego i bezglutenowego na tym samym sitku. Dieta bezglutenowa może być bardzo urozmaicona i smaczna, a jej wspólne stosowanie w rodzinie nie powoduje efektu wykluczenia osoby chorej. Osoby z celiakią i chorobą Duhringa muszą stosować ścisłą dietę bezglutenową przez całe życie. Szkodzą im nawet najmniejsze ilości glutenu i nie mogą robić odstępstw od diety, zjeść „kawałeczka ciasta” czy „kromeczki chleba”, do czego często namawiają osoby nierozumiejące specyfiki choroby. W przypadku alergii i nietolerancji na gluten określa się indywidualny czas diety bezglutenowej, a następnie stosuje prowokacje, czyli wprowadza większe ilości produktów glutenowych w celu określenia możliwości ponownego włączenia glutenu do diety na stałe.